älem

1

1) Bütin jahan sistemasy, dünýä, jahan.

∙ Türkmenlerde at-owazasy äleme ýaýran bir ýyndam at barmyş. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)

∙ Onuň agramyny ölçemäge giň älemiň daglarynyň daşlary-da ýetmejek ýalydy. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)

∙ Älem ýüzi ýagtyldy. («Görogly» eposy)

∙ Özüniň altyn şöhlesi bilen äleme gark edýän mähnet Günüň bu gün sudury-da mälim bolmaýardy. (B. Kerbabaýew, Nebitdag)

∙ Sary gawunlaryň beýhuş ediji kükeýän ysy bütin äleme doldurýar. (B. Kerbabaýew, Aýsoltan)

2) Ýeriň ýüzi, ähli ýer.

∙ Ýa seniň agzyňdan çykan sözi men göterip, äleme jar eder öýdýämiň? (B. Kerbabaýew, Nebitbag)

◊ äleme inmek — Dünýä inmek, eneden bolmak, dogulmak.

◊ älemi daralmak — Gaýgylanmak, kynçylykly bir ýagdaýa düşmek, agyr halda bolmak, howsala düşmek, ýüregiň gysmak, sust bolmak.

∙ Şol gürrüňleri eşidenden soň, onuň älemi daraldy.

◊ älemi giňemek — Gaýgydan çykmak, agyr ýagdaýdan, aladadan dynmak, gaýgysyzlanmak, göwnüň açylmak, göwnüň giňelmek.

∙ Gyzyň älemi giňän ýaly boldy. (G. Gurbansähedow, Ýürek Daş Däl)

2

Çitilip dokalýan zatlaryň halygyrasyndaky nagyş; argaç geçirilip dokalýan zatlarda bolsa palas nagyşdan öňürti gelýän gyra ýer.

∙ Älem nägyşyňa bir seret, ugursyz! (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)